Czas pracy
Czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do jej wykonywania (art. 128 kp). Czas pracy jest nie tylko czasem faktycznego wykonywania pracy, ale również czas, kiedy pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy na terenie zakładu lub w innym miejscu wyznaczonym przez przełożonego do wykonywania pracy.
Czasem pracy nie jest czas, jaki pracownik poświęca na usuwanie następstw wadliwie wykonanej pracy lub usterek (wyr. SA w Warszawie z 20 listopada 1997 r. III APa 63/97 PiZS 1999 nr 4, s. 44).
Przykład: Pani Jola jest nowym pracownikiem szwalni w firmie produkującej zabezpieczenia dla pracowników pracujących na wysokości. Rozpoczynając pracę z nowym modelem uprzęży nie sprawdziła, ile jakich szwów ma wykonać na tych szelkach. Zrobiła ich za mało i całą partię trzeba było poprawiać. Aby naprawić źle wykonane uprzęże, przez trzy tygodnie zostawała dłużej w pracy. Za tę pracę nie otrzymała dodatkowego wynagrodzenia.
Świadczenie pracy przez pracownika
Pracownik świadczy pracę, jeżeli pozostaje do dyspozycji pracodawcy w czasie pracy i przestrzega porządku pracy. W niektórych sytuacjach np. wykonanie polecenia powstrzymania się od pracy w czasie przestoju, samo wykonywanie pracy nie jest konieczne aby mówić o obowiązku świadczenia pracy przez pracownika.
Pozostawanie pracownika do dyspozycji pracodawcy
Pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy świadczy pracę zarówno pod bezpośrednim nadzorem pracodawcy lub swojego przełożonego, oraz gdy prace wykonuje bez takiego dozoru. Pozostawanie do dyspozycji oznacza bowiem ograniczenie swobody dysponowania czasem przez pracownika. Będą to zatem normalne obowiązki czy polecenia przełożonych, ale będzie to też wykonywanie czynności na rzecz zakładu pracy, nawet bez polecenia szefa.
Przykład: Pracownik wykonuje pracę w domu. Mimo iż nadzór ze strony przełożonych nie jest sprawowany bezpośrednio, pracownik pozostaje do dyspozycji świadcząc umówioną pracę lub pozostając w gotowości do pracy i utrzymując w określonych godzinach kontakt z pracodawcą w zakresie jego poleceń dotyczących wykonywanej pracy.
Gotowość do pełnienia pracy
Podstawową przesłanką pozostawania pracownika do dyspozycji pracodawcy jest gotowość do wykonywania pracy. Pracownik znajduje się w gotowości do wykonywania pracy, jeśli stawia się po spełnieniu czynności przygotowawczych do wykonywania pracy, w umówionym czasie, w określonym miejscu oraz w stanie (fizycznym i psychicznym) umożliwiającym mu faktyczne wykonywanie pracy.
Przykład: W zakładzie został wprowadzony elektroniczny system rejestracji czasu pracy. Pracownicy przychodząc do pracy odbijają na bramie swoje karty. Czas pracy takich pracowników będzie liczony od i do momentu, kiedy pracownik znajduje się na swoim stanowisku pracy, jest zdolny i gotowy do wykonywania pracy. Nie ma zatem znaczenia, o której godzinie pracownik przekracza bramę, ważne aby na swoim stanowisku pracy przebywał w wyznaczonych godzinach. W takim przypadku pracodawca powinien wskazać dokładnie miejsce wykonywania pracy przez pracownika, cały zakład nim z pewnością nie jest.
Stawienie się do dyspozycji pracodawcy
Początek gotowości do pełnienia pracy stanowi stawienie się pracownika w umówionym czasie, w umówionym miejscu oraz w stanie umożliwiającym jej wykonywanie. W tym momencie rozpoczyna się naliczanie godzin zaliczanych do czasu pracy. Sama fizyczna obecność pracownika w miejscu pracy nie oznacza jeszcze gotowości do wykonywania pracy. Pracownik może fizycznie być obecnym w pracy i jednocześnie być niezdolnym do jej wykonywania np. wskutek nietrzeźwości, braku prawa jazdy albo aktualnych badań lekarskich. Jego obecność na terenie zakładu pracy może mieć także inny cel niż praca, np. złożenie zaświadczenia lekarskiego.
Zamiar wykonywania pracy
Drugą przesłanką gotowości do wykonywania pracy jest uzewnętrznienie zamiaru jej wykonywania, sposób jego okazania zależny jest od zakładu i przyjętych w nim procedur. Może to być np. oczekiwanie w umówionym miejscu, stawienie się na swoim stanowisku pracy, poinformowanie przełożonego o gotowości do podjęcia kolejnych zadań. W przypadku przestoju w zakładzie może to być stawienie się pracownika w określonym miejscu.
Okres pozostawania do dyspozycji pracodawcy
Okresem pozostawania do dyspozycji pracodawcy jest czas pomiędzy chwilą stawienia się pracownika do pracy w zakładzie lub innym miejscu wykonywania pracy a upływem dniówki roboczej lub wyjątkowo później, po zakończeniu dodatkowych prac zleconych przez pracodawcę. Jeśli pracownicy przed rozpoczęciem pracy muszą pobrać i przetransportować sprzęt lub materiały niezbędne do pracy, a po zakończeniu pracy muszą się z nich rozliczyć, to ich czas pracy rozpoczyna się od momentu pobrania sprzętu i materiałów, do momentu ich zwrotu.
Przykład: Pani Aneta jest kierownikiem regionalnym sieci kantorów. W zakresie jej obowiązków jest kontrola i nadzór nad podległymi jej placówkami. Codziennie odwiedza kilka punktów. Wszelkie przejazdy pani Anety między poszczególnymi punktami są zaliczane do czasu pracy, ponieważ w czasie przejazdów pozostaje do dyspozycji pracodawcy.
Godziny nadliczbowe
Wykonywanie pracy przez pracownika poza godzinami rozkładowego czasu pracy może odbywać się na polecenie przełożonego lub musi być przez niego co najmniej akceptowane (przynajmniej w sposób dorozumiany).
Przykład: Ekspedientka pracowała w sobotę do godziny 14:00. Wychodząc spostrzegła, że zamek jest uszkodzony i nie będzie mogła zamknąć drzwi. Zawiadomiła pracodawcę, wezwała ślusarza i poczekała, aż ten naprawi zamek. Czekała do godziny 20:00. Mimo, iż od 14:00 do 20:00 nie wykonywała swoich obowiązków, trzeba jej za te godziny zapłacić tak, jak gdyby była w tym czasie w pracy. Działała w interesie pracodawcy, realizując pośrednio swoje obowiązki.
Okres odpoczynku
Okres odpoczynku jest okres, który nie jest czasem pracy (art. 2, pkt 2 dyrektywy 2003/88/WE). Czas pracy i okres odpoczynku wzajemnie się wykluczają.